Szlomo Gilbert, żydowski autor sztuk teatralnych i opowiadań, urodził się w Radzyminie w 1885 roku. W miasteczku kontynuował naukę, najpierw u melameda, następnie w radzymińskim domu studiów talmudycznych dla chłopców. Czas spędzony w mieście, dwór cadyka, radzymińscy chasydzi, przyroda otaczająca miasto, a przede wszystkim dom dziadka – wszystko to pozostawiło trwały ślad w świadomości Szlojme, a radzymińskie doświadczenia stały się w późniejszych latach inspiracją dla jego utworów dramatycznych: „Szabtaj Mojech” i „Meszjechs trit”.
Gilbert po raz pierwszy opublikował swoje dwa opowiadania jako 22-latek w 1907 roku. Wówczas w zbiorze Nay-cajt ukazały się utwory „Cu der zun” i „In sztot”. Od tego momentu literackie prace Gilberta – szkice, opowiadania i utwory poetyckie ukazywały się regularnie w warszawskich czasopismach żydowskich, a także w nowojorskich Tsukunft i Forverts.
W 1922 roku dzięki wsparciu Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich w Warszawie ukazał się drukiem pierwszy zbiór opowiadań Gilberta – „Noweln”. W kolejnych latach ukazały się: poemat dramatyczny „Mesziechs trit” oraz komedia „Der keller”.
Szlomo Gilbert żywo interesował się także żydowskim lumpenproletariatem i często opisywał żydowską biedotę w swojej literaturze. Mówił do brata „Wiesz, Pinkas, czerpię prawdziwą przyjemność z rozmowy z nimi. Są szczerzy jak dzieci. Nie chowają się za zasłoną. Ich twarze – otwarte księgi. Są naiwni, ale prawdziwi. Historie, które im opowiadam, są kluczami, którymi otwieram skarbce z ukrytymi klejnotami. Wprowadzam ich w moje światy, a oni podążają za mną, jak dzieci.”
W czasie Holocaustu pisarz przebywał w warszawskim getcie. Utrzymywał się wówczas dzięki wsparciu Żydowskiej Samopomocy Społecznej. W sierpniu 1942 roku Szlomo Gilbert wraz z córką zostali wywiezieni do Treblinki, gdzie zostali zamordowani w obozie zagłady. Wojnę przeżył brat Pinkas, który jeszcze w latach 20-tych XX wieku wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W 1954 roku jego staraniem został opublikowany zbiór zachowanych opowiadań i dramatów w jidysz Szlomo Gilberta.
Fragmenty opowiadań Szlomo Gilberta ze zbioru: „Stories and plays”, Szlomo Gilbert, Toronto 1954 r.
Linki do nagrań tekstów Szlomo Gilberta przetłumaczonych na język polski:
„Naftalek Ucho” długość nagrania 7:55
„Issachar i Zebulon” 12:06 (początek od 8:02 połączonego nagrania wszystkich fragmentów)
„Ciemny” 16:26 (początek od 20:16)
Przełożyły: Zofia Agata Zięba i dr Monika Polit
„Głód (monolog psa)" 10:48 (początek od 36:50)
„Miasto (fantazja)" 06:14 (początek od 47:48)
„Z krainy suchot” 05:03 (początek od 54:09)
Przełożyła: Anna Rozenfeld
Czyta: Krzysztof Krupiński
Wykorzystana ilustracja - Szlomo Gilbert w karykaturze Feliksa Frydmana
Przetłumaczenie i udostępnienie wybranych fragmentów twórczości Szlojme Gilberta było jednym z elementów zrealizowanego w 2023 roku przez Bibliotekę Publiczną Miasta i Gminy Radzymin projektu pn. „Nie tylko Singer. Odkrywamy żydowskich pisarzy Radzymina”, współfinansowanego przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. W ramach projektu badaliśmy twórczość i życie Ester Kreitman oraz Szlomo Gilberta.
Opracowanie tekstu i koordynacja projektu Jolanta Boguszewska.